Terapia behawioralna – (ang. behawior therapy) – ogół metod terapeutycznych wykorzystujących podstawowe procesy uczenia się: warunkowanie klasyczne, warunkowanie sprawcze oraz uczenie się przez obserwację do zmiany zachowań klientów.

Celami terapii behawioralnej są: rozwijanie zachowań pożądanych (np. asertywnych), redukowanie zachowań niepożądanych (np. agresywnych) oraz co niezwykle istotne generalizacja i utrwalanie efektów terapii.

Podstawowym punktem wyjścia są: opis ABC oraz ocena funkcjonalna zachowania.

Terapia behawioralna przebiega zgodnie z zasadami małych kroków i stopniowania trudności.  Zasada małych kroków mówi, że każde zachowanie, które ma zostać ukształtowane (np. samodzielne mycie zębów), dzieli się na małe kroki (np. wejście do łazienki, nałożenie pasty na szczoteczkę, odkręcenie wody itd.) i uczy stopniowo każdego z nich, przechodząc do kolejnego wówczas, gdy został opanowany krok poprzedni. Zgodnie z zasadą stopniowania trudności terapię rozpoczyna się od nauczania umiejętności podstawowych ( np. wykonywania prostych poleceń), a następnie przechodzi się  do bardziej skomplikowanych zachowań (np. pracy w grupie).

Najważniejszym narzędziem w terapii behawioralnej jest oparte na warunkowaniu sprawczym kierowanie zależnościami, wykorzystując wzmacnianie zachowań pożądanych, różne formy karania i wzmacnianie pożądanych zachowań z jednoczesnym wygaszaniem zachowań niepożądanych.

Terapia behawioralna jest jedną z najskuteczniejszych form psychoterapii. Spośród innych wyróżniają ją: naukowe podstawy (rezultaty tysięcy badań nad procesami uczenia się, prowadzonych od przeszło stu lat), dowiedziona skuteczność (na liście 25 skutecznych
i prawdopodobnie skutecznych terapii, przygotowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne z 1995 roku, 13 to terapie behawioralne), dostosowanie metod do specyficznych problemów i zaburzeń, stosunkowo krótki czas trwania ( w przypadku zaburzeń rozwojowych może trwać nawet wiele lat), możliwości wykorzystanie nie tylko do zmiany zachowań problemowych, ale też do podnoszenia jakości życia i pracy (np. w ramach systemów motywacyjnych).

Termin „terapia behawioralna” pojawił się po raz pierwszy w 1953 roku w pracy Ogdena Lindsleya, Burrhusa F. Skinnera i Harry’ego Solomona Studies in behawior therapy: Status report I (Studia z terapii behawioralnej. Raport I). Nie ma ujednoliconego obrazu relacji między „terapią behawioralną”, a powiązanymi z nią pojęciami, takimi jak: stosowana analiza zachowania i modyfikacja zachowania. Część autorów używa ich zamiennie. Spotykane obecnie w literaturze anglojęzycznej ujęcie traktuje jako najszerszą kategorię termin „modyfikacja zachowania”, wskazując na dwa główne komponenty: terapię behawioralną rozumianą wąsko jako podejście terapeutyczne bazujące na warunkowaniu klasycznym
i stosowaną analizę zachowania, która wykorzystuje warunkowanie sprawcze.[1]

Terapia behawioralna służy:

• uczeniu nowych, deficytowych zachowań i umiejętności,
• rozwijaniu pozytywnych wzorów zachowań i redukowaniu zachowań niepożądanych,
• rozwijaniu kompetencji społecznych, umiejętności związanych z samodzielnością dziecka,
• nabywaniu umiejętności poznawczych (uczenie się, mowa, pamięć, itp.)
• generalizowaniu nabytych umiejętności (utrwalanie, przenoszenie na nowe środowisko i osoby).

Dla kogo?

Stosowana analiza zachowania przynosi duże rezultaty w pracy z osobami:

• z niepełnosprawnością intelektualną,
• z autyzmem,
• z zespołem Aspergera,
• przejawiającymi problemy w komunikowaniu się,
• mających problemy w nabywaniu i rozwijaniu nowych umiejętności,
• przejawiającymi trudne zachowania wpływające na ich funkcjonowanie (np. agresja, autoagresja, stymulacje, wybiórczość pokarmowa).